Inicjatorem ustawienia pomnika był Konserwator Generalny architekt Feliks Ptaszyński.
Koncepcja budowy pomnika, będącego wyrazem
hołdu dla wielkiego malarza – reprezentanta „polskiej myśli
niepodległościowej”, narodziła się w setną rocznicę urodzin Jana Matejki
w 1938 r. Niestety wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację
wcześniejszych planów. Do pomysłu budowy pomnika powrócono dopiero 56
lat po zakończeniu wojny, dzięki staraniom Towarzystwa Opieki nad
Zabytkami.
Autorem i ofiarodawcą rzeźby
wielkiego malarza dla Warszawy jest krakowski rzeźbiarz Marian
Konieczny. Projekt rzeźby został wykonany już w 1989 r., a odlew
wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych 1995 r.
Zakładano, że pomnik zostanie odsłonięty w 155 rocznicę urodzin J. Matejki, która przypadała na 24 czerwca 1993 r. Monument miał stanąć w alejach Ujazdowskich u zbiegu z ulicą J. Matejki, ale Rada Gminy Śródmieście nie odpowiedziała na pismo w sprawie zatwierdzenia tej lokalizacji i we właściwym czasie, w związku z tym pojawiły się nieoczekiwane kłopoty. Okazało się bowiem, że dzielnica nie jest zainteresowana pomnikiem J. Matejki i wycofała się z wcześniejszej obietnicy. Decyzja była niezrozumiała dla wielu ludzi tym bardziej, że negatywna odpowiedź władz Śródmieścia została udzielona w Roku Matejkowskim, nad którym patronat objął prezydent RP Lech Wałęsa. Na szczęście pomnikiem zainteresowały się władze Mokotowa, które doprowadziły do tego, że wmurowanie kamienia węgielnego odbyło się 28 grudnia 1993 r., stając się szczęśliwym ukoronowaniem obchodów Roku Matejkowskiego.
Pomnik Jana Matejki został odsłonięty już kilka miesięcy potem - 3 maja 1994 r. w 103. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Symbolika daty odsłonięcia pomnika jest związana z listem malarza z 23 maja 1892 r., w którym informował naród o ofiarowaniu mu na pamiątkę obrazu zatytułowanego "Konstytucja 3 Maja”.
Zakładano, że pomnik zostanie odsłonięty w 155 rocznicę urodzin J. Matejki, która przypadała na 24 czerwca 1993 r. Monument miał stanąć w alejach Ujazdowskich u zbiegu z ulicą J. Matejki, ale Rada Gminy Śródmieście nie odpowiedziała na pismo w sprawie zatwierdzenia tej lokalizacji i we właściwym czasie, w związku z tym pojawiły się nieoczekiwane kłopoty. Okazało się bowiem, że dzielnica nie jest zainteresowana pomnikiem J. Matejki i wycofała się z wcześniejszej obietnicy. Decyzja była niezrozumiała dla wielu ludzi tym bardziej, że negatywna odpowiedź władz Śródmieścia została udzielona w Roku Matejkowskim, nad którym patronat objął prezydent RP Lech Wałęsa. Na szczęście pomnikiem zainteresowały się władze Mokotowa, które doprowadziły do tego, że wmurowanie kamienia węgielnego odbyło się 28 grudnia 1993 r., stając się szczęśliwym ukoronowaniem obchodów Roku Matejkowskiego.
Pomnik Jana Matejki został odsłonięty już kilka miesięcy potem - 3 maja 1994 r. w 103. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Symbolika daty odsłonięcia pomnika jest związana z listem malarza z 23 maja 1892 r., w którym informował naród o ofiarowaniu mu na pamiątkę obrazu zatytułowanego "Konstytucja 3 Maja”.
U stóp artysty zasiadł w 1995 r. Stańczyk - błazen Królowej Bony, jedna z bardziej znanych postaci z obrazów malarza.
Ciekawostka:
1. 1 czerwca 2009 r. miało miejsce przedsięwzięcie artystyczne pt.: "Balony" Krzysztofa Golińskiego i Moniki Skierś, ówczesnych studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Ideą projektu stał się dialog z tradycją z okazji Dnia Dziecka. Autorzy postanowili nadać kamiennym postaciom wdzięczny element dzieciństwa i zabawy – do każdego z 14 wybranych pomników przymocowując pęk wielkich, kolorowych balonów wypełnionych helem. W sumie pomniki zostały obdarowane 170 balonami. Jednym z 14 wybranych był właśnie pomnik Jana Matejki.
Prof. Władysław Bartoszewski, Maciej Łukasik, prawnuk Pawła Jasienicy, i Ewa Beynar-Czeczott, córka pisarza podczas odsłonięcia tablicy pamiątkowej (źródło: 
