Inicjatorem ustawienia pomnika był Konserwator Generalny architekt Feliks Ptaszyński.
Koncepcja budowy pomnika, będącego wyrazem
hołdu dla wielkiego malarza – reprezentanta „polskiej myśli
niepodległościowej”, narodziła się w setną rocznicę urodzin Jana Matejki
w 1938 r. Niestety wybuch II wojny światowej uniemożliwił realizację
wcześniejszych planów. Do pomysłu budowy pomnika powrócono dopiero 56
lat po zakończeniu wojny, dzięki staraniom Towarzystwa Opieki nad
Zabytkami.
Autorem i ofiarodawcą rzeźby
wielkiego malarza dla Warszawy jest krakowski rzeźbiarz Marian
Konieczny. Projekt rzeźby został wykonany już w 1989 r., a odlew
wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych 1995 r.
Zakładano,
że pomnik zostanie odsłonięty w 155 rocznicę urodzin J. Matejki, która
przypadała na 24 czerwca 1993 r. Monument miał stanąć w alejach
Ujazdowskich u zbiegu z ulicą J. Matejki, ale Rada Gminy Śródmieście nie
odpowiedziała na pismo w sprawie zatwierdzenia tej lokalizacji i we
właściwym czasie, w związku z tym pojawiły się nieoczekiwane kłopoty.
Okazało się bowiem, że dzielnica nie jest zainteresowana pomnikiem J.
Matejki i wycofała się z wcześniejszej obietnicy. Decyzja była
niezrozumiała dla wielu ludzi tym bardziej, że negatywna odpowiedź władz
Śródmieścia została udzielona w Roku Matejkowskim, nad którym patronat
objął prezydent RP Lech Wałęsa. Na szczęście pomnikiem zainteresowały
się władze Mokotowa, które doprowadziły do tego, że wmurowanie kamienia
węgielnego odbyło się 28 grudnia 1993 r., stając się szczęśliwym
ukoronowaniem obchodów Roku Matejkowskiego.
Pomnik Jana Matejki
został odsłonięty już kilka miesięcy potem - 3 maja 1994 r. w 103.
rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Symbolika daty odsłonięcia
pomnika jest związana z listem malarza z 23 maja 1892 r., w którym
informował naród o ofiarowaniu mu na pamiątkę obrazu zatytułowanego
"Konstytucja 3 Maja”.
U stóp artysty zasiadł w 1995 r. Stańczyk - błazen Królowej Bony, jedna z bardziej znanych postaci z obrazów malarza.
Ciekawostka:
1. 1 czerwca 2009 r. miało miejsce przedsięwzięcie artystyczne pt.: "Balony" Krzysztofa Golińskiego i Moniki
Skierś, ówczesnych studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Ideą
projektu stał się dialog z tradycją z okazji Dnia Dziecka. Autorzy
postanowili nadać kamiennym postaciom wdzięczny element dzieciństwa i
zabawy – do każdego z 14 wybranych pomników przymocowując pęk wielkich,
kolorowych balonów wypełnionych helem. W sumie pomniki zostały
obdarowane 170 balonami. Jednym z 14 wybranych był właśnie pomnik Jana Matejki.