Instytut Geologiczny przy ul. Rakowieckiej 4

 

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG-PIB) jest najstarszym polskim instytutem naukowym o zasięgu ogólnokrajowym. Został powołany 7 maja 1919 r. na mocy uchwały Sejmu Ustawodawczego RP.

Front głównego budynku PIG, lata 50-te XX w.

Ogłoszono konkurs na projekt nowej siedziby, w którego wyniku realizację budowy powierzono architektowi Marianowi Lalewiczowi. Zaprojektował on budynki w charakterystycznym dla siebie stylu akademickiego klasycyzmu, przy czym wnętrza cechował nieco tajemniczy, bazylikowy czy też klasztorny wystrój.

Budowę siedziby Państwowego Instytutu Geologicznego rozpoczęto dopiero w 1925 roku.
Ciekawostką jest, że niektóre detale dekoracyjne wykonano z kamienia pochodzącego z rozebranego w 1926 r. soboru przy Placu Saskim. Były to różowe granity z wyspy Kumlinge, w archipelagu Wysp Alandzkich, przewiezione do portu Hangö, a następnie do Warszawy.

Budowę pawilonu południowego - chemicznego, rozpoczęto w połowie 1925 roku i zakończono w 1926, natomiast gmach główny, którego fundamenty położono już w roku 1923, do częściowego użytku został oddany w 1930 r.; wtedy też nastąpiła ostateczna przeprowadzka z Pałacu Staszica. Ze względu na ogromne kłopoty finansowe, gmach główny ukończono dopiero w 1936 r. Całkowity koszt budowy wyniósł 2 300 000 zł, co w tamtych czasach stanowiło ogromną sumę.

Okres II Wojny Światowej
II Wojna Światowa dla Państwowego Instytutu Geologicznego rozpoczęła się 6 września 1939 r., kiedy to część personelu ewakuowano do Lwowa. Warszawę opuścił także prof. Karol Bohdanowicz, przekazując funkcję dyrektora dr. Józefowi Zwierzyckiemu. Podczas oblężenia Warszawy budynki Instytutu ucierpiały niewiele, poza salą muzealną, gdzie uległ zniszczeniu szklany dach oraz większość eksponatów.

W połowie października 1939 r. do Warszawy przybyli dwaj pracownicy berlińskiego Amt fur Bodenforschung - prof. Paeckelmann i dr Barnitzke, którzy z myślą wywiezienia wszystkiego co ocalało, zasekwestrowali budynki i majątek Instytutu. Po zapoznaniu się ze stanem zniszczeń, wystąpili z propozycją, by polski personel na nowo podjął prace na poprzednich stanowiskach. W listopadzie do Instytutu powróciła większość pracowników.

Reorganizacja instytutu przez władze okupacyjne nastąpiła w kwietniu 1940. Zmieniono jego nazwę na Amt für Bodenforschung z centralą w Krakowie. Dyrektorem jednostki został prof. Brinkmann, a od kwietnia 1944 r. - prof. Petraschek. Główny nacisk w badaniach geologicznych skierowany był wówczas na kartografię geologiczną i rejestrację złóż surowców mineralnych. Nie wszystkie jednak wyniki badań były przez polskich geologów ujawniane. Prowadzono podwójną - jawną i ukrytą - dokumentację.

W czasie okupacji zginęło wielu pracowników Instytutu. Budynki zostały zniszczone w 95%, aparatura średnio w 50%, straty w zbiorach muzeum zostały obliczone na 70%. Księgozbiór został w znacznej części wywieziony przez okupanta, a częściowo uległ zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego. Najbardziej ucierpiała jednak kadra. Zginęło co najmniej 25% pracowników i współpracowników PIG - zamordowani, zmarli w obozach koncentracyjnych, polegli podczas działań wojennych lub w Powstaniu Warszawskim.



Sala ekspozycyjna Muzeum Geologicznego
- zniszczona w trakcie nalotu wojsk radzieckich w 1943 r.

Lata powojennej odbudowy
Wkrótce po wyzwoleniu Warszawy, już w styczniu 1945 r., do zrujnowanego Instytutu przybyli pierwsi pracownicy. Podjęcie pracy nie było jednak możliwe, ze względu na prawie całkowite zniszczenie gmachów.

W wyniku działań wojennych wielu pracowników przebywało w Krakowie i dlatego też, zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 3 marca 1945 r., tam został reaktywowany Państwowy Instytut Geologiczny. Odkopano materiały ukryte w sierpniu 1944 r., zabezpieczono ocalałe urządzenia, a w lipcu 1945 r. przystąpiono do odbudowy gmachów. Odbudowa postępowała bardzo szybko i sprawnie. Już jesienią 1946 r. do Warszawy przeniosła się dyrekcja instytutu, a w miarę oddawania do użytku nowych pomieszczeń - kolejne komórki organizacyjne.

Budowa nowego gmachu 1948-1952
W latach 1946-1947 gmach Muzeum Geologicznego został wyremontowany. W związku ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na badania geologiczne, dyrektor Jan Czarnocki chciał doprowadzić gmachy Instytutu do takiego stanu, aby można było w nich pracować. Przewidując żywiołowy rozwój geologii w warunkach powojennych zdecydował, że w centrali w Warszawie musi jak najszybciej powstać gmach umożliwiający prowadzenie badań na dużą skalę. Głównym projektantem nowego gmachu przy ul. Rakowieckiej 4 został prof. architektury Marek Leykam. Budowę rozpoczęto w 1948 r., a w  roku 1952  budynek został oddany do użytku.



Budowa nowego gmachu Instytutu Geologicznego - obecnie imienia Jana Wyżykowskiego, odkrywcy złóż miedzi i srebra na Dolnym Śląsku

Ciekawostki:

1.  W siedzibie Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie we wrześniu 2011 r. odbył się europejski szczyt geologiczny – 31. Walne Zgromadzenie EuroGeoSurveys (EGS). Podczas spotkania dyrektorzy służb geologicznych jednogłośnie wybrali ówczesnego dyrektora Instytutu prof. dr. hab. Jerzego Nawrockiego do czteroosobowego zarządu stowarzyszenia EuroGeoSurveys (Executive Committee);
2.  W 1938 r., podczas budowy kolektora przy ul. Podchorążych w Warszawie, natrafiono na duży głaz narzutowy o kubaturze około 10 m³. Był to gnejs biotytowy z licznymi iniekcjami, właściwymi skandynawskim arterytom. Po wojnie, z chwilą rozpoczęcia budowy nowego gmachu Instytutu, dyrektor Jan Czarnocki wyraził gorące życzenie, aby głaz znalazł się na jego terenie. Główny projektant uwzględnił wniosek, wyznaczając miejsce tuż przy wejściu do nowego gmachu. Głaz ustawiono tu w dniu 23 kwietnia 1959 r. 
    
    3. Muzeum PIG-PIB i możliwość jego zwiedzania:
   -dni i godziny otwarcia:
   poniedziałek-piątek 09.00-15.00
   sobota - nieczynne
   niedziela 10.00-14.00
   
   Wstęp wolny.
   Zwiedzanie z przewodnikiem obejmuje grupy minimum 10 osobowe.